Skip to main content

Linux Tarixi va Distributionlar

Linux Tarixi​

Mening rasmim

UNIX ning Boshlang'ichi (1969-1970)​

  • 1969: Bell Labs kompaniyasida Ken Thompson va Dennis Ritchie tomonidan UNIX operatsion tizimi yaratildi
  • Bu birinchi multi-user va multi-tasking operatsion tizim edi
  • C dasturlash tili ham shu davrda yaratildi va UNIX C tilida qayta yozildi

GNU Loyihasi (1983)​

  • 1983: Richard Stallman tomonidan GNU (GNU's Not Unix) loyihasi boshlandi
  • Maqsad: erkin va ochiq manba UNIX-ga o'xshash operatsion tizim yaratish
  • Free Software Foundation (FSF) tashkil etildi

Linux Kernel ning Paydo Bo'lishi (1991)​

  • 1991: 21 yoshli finlandiyalik talaba Linus Torvalds tomonidan Linux kernel yaratildi
  • Birinchi e'lon Minix foydalanuvchilar guruhiga yuborildi
  • 1991 sentyabr: Linux 0.01 versiyasi e'lon qilindi
  • GNU utilities va Linux kernel birikib to'liq GNU/Linux operatsion tizimi hosil bo'ldi

Muhim Sanalar​

  • 1994: Linux 1.0 versiyasi chiqarildi
  • 1996: Linux 2.0 - SMP (Symmetric Multi-Processing) qo'llab-quvvatlandi
  • 2001: Linux 2.4 - Enterprise xususiyatlari qo'shildi
  • 2003: Linux 2.6 - zamonaviy kernel arxitekturasi
  • 2011: Linux 3.0 versiyasi
  • 2015: Linux 4.0 versiyasi
  • 2019: Linux 5.0 versiyasi

Linux Distributionlari​

Asosiy Distributionlar Daraxtchasi​

├── Red Hat oilasi
│   ├── Red Hat Enterprise Linux (RHEL)
│   ├── Fedora
│   ├── CentOS (Stream)
│   └── Scientific Linux
├── Debian oilasi
│   ├── Debian
│   ├── Ubuntu
│   ├── Linux Mint
│   └── Kali Linux
├── SUSE oilasi
│   ├── openSUSE
│   └── SUSE Linux Enterprise
├── Arch oilasi
│   ├── Arch Linux
│   └── Manjaro
└── Gentoo oilasi
    ├── Gentoo
    └── Chrome OS

Enterprise Distributionlari​

Red Hat Enterprise Linux (RHEL)​

  • Maqsad: Korporativ muhit uchun barqaror va xavfsiz OS
  • Qo'llab-quvvatlash: 10 yilgacha rasmiy qo'llab-quvvatlash
  • Paket menejeri: RPM/YUM/DNF
  • DevOps uchun: OpenShift, Ansible bilan yaxshi integratsiya

SUSE Linux Enterprise (SLES)​

  • Maqsad: Nemis kompaniyasi mahsuloti, enterprise muhit uchun
  • Xususiyatlari: YaST konfiguratsiya vositasi
  • Qo'llab-quvvatlash: Uzoq muddatli qo'llab-quvvatlash

Ubuntu LTS (Long Term Support)​

  • Maqsad: Barqaror va oson foydalaniladigan server OS
  • Qo'llab-quvvatlash: 5 yilgacha (Extended Security Maintenance bilan 10 yil)
  • DevOps uchun: Docker, Kubernetes, Juju orchestration

Community Distributionlari​

CentOS Stream​

  • Maqsad: RHEL ning bepul downstream versiyasi
  • Yangilik: CentOS 8 dan keyin Stream formatiga o'tdi
  • DevOps uchun: Test muhiti uchun ideal

Fedora​

  • Maqsad: Red Hat ning innovatsion platformasi
  • Xususiyatlari: Eng yangi texnologiyalar va dasturlar
  • Chiqarish sikli: 6 oyda bir yangi versiya

Debian​

  • Maqsad: Barqaror va xavfsiz OS
  • Xususiyatlari: Katta paket kolleksiyasi, barqarorlik
  • Paket menejeri: APT (Advanced Package Tool)

Ubuntu​

  • Asosi: Debian ga asoslangan
  • Xususiyatlari: Foydalanuvchi-do'st interfeys
  • Versiyalar: LTS (4 yilda bir) va oddiy (6 oyda bir)

Container-Optimized Distributionlari​

Alpine Linux​

  • Maqsad: Minimal va xavfsiz OS
  • Hajmi: ~5MB base image
  • DevOps uchun: Docker container'lar uchun mashhur tanlov
  • Paket menejeri: apk
  • Xavfsizlik: PaX va grsecurity patch'lari

CoreOS (Container Linux)​

  • Maqsad: Container workload'lar uchun optimallashtirilgan
  • Xususiyatlari: Immutable infrastructure, automatic updates
  • Orkestrator: etcd, fleet, systemd

Amazon Linux​

  • Maqsad: AWS muhiti uchun optimallashtirilgan
  • Versiyalar: Amazon Linux 2 (systemd asosida)
  • DevOps uchun: EC2, ECS, EKS bilan mukammal integratsiya

Specialized Distributionlari​

Kali Linux​

  • Maqsad: Penetration testing va cybersecurity
  • Asosi: Debian
  • Vositalar: 600+ cybersecurity vositalari

ClearLinux​

  • Yaratuvchi: Intel
  • Maqsad: Performance uchun optimallashtirilgan
  • Xususiyatlari: Intel CPU'lar uchun maxsus optimizatsiya

DevOps Engineers uchun Distributionni Tanlash​

Production Muhiti​

  • RHEL: Korporativ qo'llab-quvvatlash kerak bo'lsa
  • Ubuntu LTS: Oson boshqaruv va keng community
  • SUSE: Enterprise xavfsizlik talablari yuqori bo'lsa

Development Muhiti​

  • Fedora: Eng yangi texnologiyalarni sinab ko'rish
  • Ubuntu: Oson o'rnatish va konfiguratsiya
  • CentOS Stream: Production environment bilan mos kelish

Container Muhiti​

  • Alpine Linux: Minimal resource consumption
  • Ubuntu: Ko'p dasturlar bilan compatibility
  • Distroless: Google tomonidan yaratilgan minimal image'lar

Cloud Muhiti​

  • Amazon Linux 2: AWS uchun
  • Ubuntu Cloud Images: Multi-cloud support
  • CoreOS: Container orchestration uchun

Distributionlar Orasidagi Farqlar​

XususiyatRHEL/CentOSUbuntuDebianAlpine
Paket menejeriYUM/DNFAPTAPTAPK
Init tizimisystemdsystemdsystemdOpenRC
XavfsizlikSELinuxAppArmor-PaX/grsecurity
HajmiO'rtachaO'rtachaO'rtachaMinimal
YangilanishBarqarorTez-tezBarqarorTez-tez

Qo'shimcha Ma'lumotlar​

Package Manager'lar​

  • RPM-based: YUM, DNF, Zypper
  • DEB-based: APT, DPKG
  • Source-based: Portage (Gentoo)
  • Binary: Pacman (Arch)

Container Registries​

  • Docker Hub: Ko'pchilik distributionlar uchun rasmiy image'lar
  • Quay.io: Red Hat tomonidan boshqariladi
  • Google Container Registry: Google Cloud uchun
  • Amazon ECR: AWS uchun

Bu tutorial DevOps muhandislari uchun Linux distributionlarini tushunish va to'g'ri tanlov qilishda yordam beradi.